স্খলিত সমাজৰ কলংকিত কাহিনী ---পাপ
- বীৰ্কে বি থাপা
অসম আন্দোলন আৰু তাৰ পৰৱৰ্তী কালত অসমীয়া সমাজ-জীৱনত ঘটা নৈতিক -স্খলনৰ দলিল স্বৰূপ এখন উপন্যাস হৈছে ড:মৃণাল কুমাৰ গগৈৰ 2013 চনত প্ৰকাশিত উপন্যাস-' পাপ '। ডিগবৈ মহাবিদ্যালয়ৰ অসমীয়া বিভাগৰ প্ৰবক্তা ড:মৃণাল কুমাৰ গগৈ মূলত: এগৰাকী কবি। নিজস্ব এক অন্তৰ্স্পৰ্শী অনুভূতিৰে নব্বৈৰ দশকৰ পৰা সমসাময়িক বিভিন্ন কাকত-আলোচনীত প্ৰেমৰ কবিতা লিখি বৃহৎ সংখ্যক পাঠকৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা এইগৰাকী কবিৰ প্ৰথমখন কবিতাপুথি আছিল 1999 চনত প্ৰকাশিত 'চাম কাঠৰ শুকান শব্দৰ দৰে' আৰু দ্বিতীয়খন কবিতাপুথি আছিল 2006 চনত প্ৰকাশিত 'প্ৰেমৰ কবিতা'।কবিতাৰ উপৰিও তেওঁ 'কেনে আছোঁ মোক নুসুধিবা'(2005) আৰু 'পাপ'(2013) নামেৰে দুখন উপন্যাসো ৰচনা কৰিছে।
আমাৰ আলোচ্য 'পাপ' নামৰ উপন্যাসখনত চিত্ৰিত হৈছে আশীৰ দশকত আৰম্ভ হোৱা অসম আন্দোলনৰ জটিল পৰিস্থিতিৰ সময়ছোৱাত বাংলাদেশী বহিষ্কৰণৰ নামত এচাম মানুহে মানৱতাক সম্পূৰ্ণৰূপে বিসৰ্জন দিয়া আৰু সময়ৰ লগে-লগে সেই আন্দোলন কৰা লোকসকলৰে কিছুসংখ্যকে সাপৰ দৰে মোট সলোৱা কাৰ্য তথা নিজৰ জাতীয় ঐতিহ্য-সংস্কৃতি আৰু ধৰ্মৰ নামত এচাম লোকে কৰি থকা ভণ্ডামীবোৰৰ স্বৰূপ উদঙাই দেখুওৱা হৈছে।
এই কথা সত্য যে,অসম আন্দোলনৰ মূলতে আছিল কেন্দ্ৰই অসমৰ ওপৰত চলাই অহা ঔপনিৱেশিক শোষণ আৰু অবৈধ বাংলাদেশীৰ অবাধ অনুপ্ৰৱেশ বন্ধ কৰা।আন্দোলনৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য যিমানেই মহৎ নহওক লাগিলে, আন্দোলনকাৰী সকলৰ মাজৰ এচাম লোকৰ ভণ্ডামী আৰু মানৱতাহীন কাৰ্যই আন্দোলনৰ প্ৰকৃত সত্বাক কলুষিত কৰিছিল।উপন্যাসখনত বৰ্ণিত
ড: পৰমেশ্বৰ গোস্বামী তেনে এজন আদৰ্শভ্ৰষ্ট লোক।ড: গোস্বামীৰ চৰিত্ৰ বিশ্লেষণ কৰিলে দেখা যায়-তেওঁ ইউনিভাৰ্চিটিৰ এজন প্ৰফেচৰ।অসম আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত বামপন্থী দলৰ নেতা হিচাপে তেওঁ বাংলাদেশী লোকসকলৰ প্ৰতি গভীৰ সমবেদনা প্ৰদৰ্শন কৰি আন্দোলনকাৰীসকলৰ বিপক্ষে থিয় দিছিল,কিন্তু সময়ৰ লগে লগে সাপে মোট সলোৱাৰ দৰে তেওঁ নিজৰ আদৰ্শ সম্পূৰ্ণৰূপে জলাঞ্জলি দি বাংলাদেশীক খেদোৱাৰ আন্দোলনত নামি পৰিছিল।ইউনিভাৰ্চিটিৰ কাষত পাণ দোকান-গুমটি আদি দি জীৱিকা অৰ্জন কৰি থকা মিঞা মানুহখিনিক তাৰ পৰা উঠাই দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত তেৱেঁই আগভাগ লৈছিল।তেওঁৰ মাৰ্ক্সীয় বস্তুবাদী দৰ্শন,সাম্যবাদী আদৰ্শ আদি সকলো যে ভুৱা আছিল সেয়া স্পষ্টভাৱে পৰিলক্ষিত হয় মিঞা বুলি ক'লেই এতিয়া তেওঁ ঘৃণাত নাক কোঁচোৱা কাৰ্যত।তাৰোপৰি নিজকে তেওঁ অত্যন্ত ধৰ্মপ্ৰাণ আৰু সংস্কাৰী লোক বুলি গণ্য কৰে।পুৱা-সন্ধিয়া নাম-প্ৰসংগ নকৰাকৈ তেওঁ কেতিয়াও ভাত-মুঠি গ্ৰহণ নকৰে।
ড: পৰমেশ্বৰ গোস্বামীৰ আচাৰ-আচাৰণত লাগি আছে প্ৰাচীন মৌজাদাৰৰ বংশৰ আভিজাত্য আৰু সেই দাম্ভিকতাৰে তেওঁ সকলোৰে ওপৰত নিজৰ শাসন চলাব বিচাৰে।তেওঁৰ দাম্ভিক আচৰণ আৰু বাংলাদেশী মুছলিম বিদ্বেষী মনোভাৱৰ কথা সকলোৱে জানে।তেওঁৰ এই দম্ভ কেৱল বাহিৰতে নহয়,ঘৰতো সৰু-সুৰা কথা-বতৰাত তাৰ স্পষ্ট প্ৰতিফলন ঘটা দেখা যায়।বিশেষকৈ ঘৰত কাম কৰা ছোৱালী কেইজনী আৰু বেমাৰী মানুহজনীক তেওঁ মানুহ বুলিয়ে গণ্য নকৰে।বেমাৰী মানুহজনীৰ আলপৈচান ধৰাৰে পৰা ঘৰৰ সকলো কাম বনকৰা ছোৱালী কেইজনীয়েই কৰে।গোস্বামীৰ সময় নাই ঘৈণীয়েকৰ কাষত এখন্তেক বহিবলৈ।মানুহজনীয়ে কেঁকাই থাকিলে বৰঞ্চ ধমকহে দিয়ে মনে মনে থাকিবলৈ।কিন্তু ঘৰখনত তেওঁ যিমানে কঠোৰ শাসন নচলাওক কিয়, ক'বলৈ গ'লে নিজৰ ল'ৰা-ছোৱালীকেইটাক কিন্তু তেওঁ চৰিত্ৰবান মানুহ হিচাপে গঢ়ি তুলিব পৰা নাই।
গোস্বামীৰ তিনিজন পুতেকৰ ভিতৰত একেবাৰে সৰুজন পুতেক পূৰ্ণানন্দক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই উপন্যাসখনৰ মূল কাহিনীভাগ নিৰ্মিত হৈছে।সৰুৰে পৰাই শিৱসাগৰৰ মোমায়েকৰ ঘৰত থাকি ডাঙৰ হোৱা পূৰ্ণানন্দক তেওঁ মোমায়েকৰ ঘৰত থাকি তেনেই নষ্ট হোৱা বুলি কৈ গুৱাহাটীলৈ লৈ আনিছে।কিন্তু দেউতাকৰ কঠোৰ শাসনত অতীষ্ঠ হৈ পূৰ্ণই সেইখন ঘৰৰ পৰা মুক্তিৰ পথ বিচাৰিছে।এদিন মনে মনে ঘৰৰ পৰা ওলাই সি শৰাইঘাট দলং চাবলৈ যোৱা ঘটনাৰ পাছতে দেউতাকে তাক মাজুলীৰ সত্ৰত থৈ আহিছেগৈ।গোস্বামীৰ ঘৰৰ ল'ৰা যেতিয়া তলৌ তলৌকৈ ঘুৰি ফুৰি নষ্ট হোৱাতকৈ সি সত্ৰতে থাককগৈ,সত্ৰৰ নিয়ম-নীতি শিককগৈ।সেই অনুসৰি সি সত্ৰত এটা নতুন জীৱন আৰম্ভ কৰিছে।সত্ৰৰ নিয়মানুসৰি সি চুলি দীঘলকৈ ৰাখি,চুৰিয়া পিন্ধি একেবাৰে ভকত হৈ পৰিল।সোনকালেই সি নাম-প্ৰসংগকে ধৰি ধোৱা-পখলা সকলো কাম শিকি ল'লে।সি এতিয়া উদাসীন ভকত হিচাপে পৰিচিত।
সত্ৰত অন্য উদাসীন ভকতো আছিল যদিও ৰসেশ্বৰ বোলাজনৰ সংগ তাৰ বেছি ভাল লগা হ'ল। কিন্তু সত্ৰতো লোকচক্ষুৰ আঁৰত ঘটি থকা কিছুমান ব্যভিচাৰে তাৰ কোমল অন্তৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলালে।নাৰীৰ দৰে পদভংগীমাৰে দীৰ্ঘদেহী ভকত ৰসেশ্বৰে সত্ৰৰ নীতি-নিয়মৰ বাহিৰলৈ গৈ তাক মদ-ভাং -গাহৰি মাংস আদি খাবলৈ জোৰ কৰা আৰু ৰাতি একেখন বিচনাত শোওঁতে তাৰ শৰীৰৰ লগত অশ্লীল খেল খেলা কাৰ্যবোৰে পূৰ্ণৰ কোমলীয়া মনত এনে দ-কৈ সাঁচ বহুৱাই গ'ল যে সি তাৰ পৰাও পলাই যাবলৈ বাট বিচাৰিবলৈ ধৰিলে।
এদিন সুযোগ বুজি সি গুৱাহাটীলৈ পলাই আহিল।কিন্তু সি ক'লৈ যাব?সত্ৰৰ পৰা পলাই অহা কথা জানিব পাৰিলে দেউতাকে তাক সুদাই এৰিবনে? মাকক চাবলৈ প্ৰবল ইচ্ছা থকা স্বত্তেও সি দেউতাকৰ ভয়ত ঘৰলৈ যোৱাৰ সাহস কৰিব পৰা নোৱাৰিলে।ঘৰলৈ নগৈ সি শৰাইঘাট দলঙৰ পৰা কিছু আতঁৰত ব্ৰক্ষ্মপুত্ৰৰ পাৰত থকা সদিলাপুৰৰ সৰু সৰু জুপুৰী -ঘৰবোৰৰ ফালে খোজ আগবঢ়াই দিলে।উদ্দেশ্য ফৰিদাহঁতৰ ঘৰ।পূৰ্ণই ফৰিদাৰ আগত সত্ৰৰ পৰা পলাই অহা কথা বিবৰি কৈছে।'কি কৰিবি এতিয়া?'-তাই সোধা প্ৰশ্নৰ উত্তৰত সি কৈছে-'ইয়াতে থাকিম!'ফৰিদাই তাক বুজাইছে যে সিহঁত বাংলাদেশী।মানুহে সিহঁতক মিঞা বুলি ঘৃণা কৰে।সি ইয়াত থকা কথা গম পালে মানুহে তাক লেই -লেই ছেই -ছেই কৰিব।ফলত সি তাৰ পৰা গুছি গৈছেগৈ শিৱসাগৰৰ মোমায়েকৰ ঘৰলৈ।
মোমায়েকে তাক স্কুলত নাম লগাই দিছে।কিন্তু সহপাঠী আমিৰহঁতৰ সংগত তাৰ আৰম্ভ হৈছে পংকিলতাৰে পূৰ্ণ ,লক্ষ্য-আদৰ্শহীন এটা জীৱন।স্কুলীয়া দিনৰ সহপাঠী আমিৰহঁতৰ সংগত পৰি সি মদ,মাংস আৰু অন্য বেয়া বস্তু খাবলৈ শিকিছে।কাহিনীৰ অগ্ৰগতিৰ লগে লগে পূৰ্ণৰ জীৱনত ঘটা বহু ঘাত-প্ৰতিঘাতৰ মাজেৰে সি অৱশেষত কলিকতাৰ জনবহুল মহানগৰত হেৰাই গৈছে।এই মহানগৰত কেৱল মদ আৰু বেশ্যাই তাৰ জীৱন হৈ পৰিছে।
ক'বলৈ গ'লে,যুগৰ অত্যাচাৰত পৰিশ্ৰান্ত হোৱা এটা চৰিত্ৰ হৈছে পূৰ্ণকান্ত।কুমলীয়া বয়সত দেউতাকে তাৰ ওপৰত চলোৱা কঠোৰ শাসন,সত্ৰৰ উদাসীন ভকত ৰসেশ্বৰে চলোৱা যৌন উৎপীড়ণ,সহপাঠী আমিৰহঁতৰ কু-সংগ,মদ্যপান আৰু বেশ্যালয় গমনৰ অভ্যাস আদি বিভিন্ন ঘটনাই তাক একেবাৰেই নষ্ট কৰি পেলাইছে।তাৰ মনৰ কোনোবা এচুকত সদিলাপুৰৰ ফৰিদাৰ প্ৰতি জাগি উঠা প্ৰেম,সোনালী শৰ্মাই কৰা বিশ্বাসঘাটকতা আদিৰ দৰে ঘটনাইয়ো তাক মানসিকভাৱে তেনেই দুৰ্বল কৰি পেলাইছিল।নিজৰ অস্থিৰ আৰু অসংলগ্ন মানসিক পৰিস্থিতিত সি পুনৰ কলিকতাৰ বেশ্যালয়ত চিত্ৰালী দে' নামৰ বেশ্যা এজনীৰ প্ৰেমত পৰিছে।কেৱল জৈৱিক তাড়ণাতে সি চিত্ৰালীৰ কোঠালৈ যোৱা নাই,গৈছে,মানসিক শান্তি বিচাৰি।এনেদৰেই কেৱল মদ আৰু একাধিক বেশ্যাৰ সৈতে সহবাস কৰা দৈনন্দিন প্ৰবৃত্তিৰেই সি লক্ষ্য-উদ্দেশ্যহীন পংকিল জীৱনত ভৰি থৈ নিজৰ সৰ্বস্ব হেৰুৱাই পেলাইছে।
ঘটনাৰ পাকচক্ৰতঅৱশেষত সি এজনী পেচাধাৰী বেশ্যাৰ কবলত পৰি নিজৰ টকা-কড়ি সকলো হেৰুৱাই ধৰা পৰাৰ ভয়ত পলাই ফুৰিবলগীয়া হৈছে ।সেই সময়ত সি অনুভৱ কৰিছে সমাজৰ প্ৰয়োজনীয়তা।কিন্তু কোনখন সমাজলৈ সি উভটি যাব?দেউতাক পৰমেশ্বৰ গোস্বামীৰ দৰে লোকসকলৰ মিছা আভিজাত্যৰে ভৰা সমাজলৈ নে ধৰ্মৰ নামত ব্যভিচাৰ চলি থকা সমাজলৈ ? কি কৰিব,ক'লৈ যাব সি? পৰিস্থিতিৰ তাগিদাত অৱশেষত সি মুছলিম মানুহৰ ভেশ লৈ অসমলৈ উভতি আহিছে আৰু স্কুলীয়া জীৱনৰ বন্ধু আমিৰক লগ পাইছে।আমিৰৰ লগত মদ্যপান কৰাৰ পাছত সি হোটেলৰ কোঠাত আচম্বিতে লগ পাইছে আমিৰে তাৰ বাবে পঠিয়াই দিয়া বেশ্যা ফৰিদাক।পংকিলতাৰে পূৰ্ণ জীৱনত সি পুনৰ ঘূৰাই পাইছে তাৰ জীৱনৰ পৰা হেৰাই যোৱা ফৰিদাক।
এনেদৰেই পূৰ্ণকান্তৰ শৈশৱ আৰু যৌৱনৰ বিভিন্ন ঘাত-প্ৰতিঘাতৰ মাজেৰে উপন্যাসখনৰ কাহিনীৰ অগ্ৰগতি।পূৰ্ণকান্তৰ কাহিনীৰ লগে লগে অানুষংগিক আন কিছুমান ঘটনা প্ৰবাহো সমান্তৰালকৈ আগবাঢ়ি গৈছে -যিবোৰ ঘটনা প্ৰবাহৰ মাজেৰে প্ৰতিফলিত হৈ উঠিছে আদৰ্শ আৰু নৈতিকতাৰ স্খলনৰ কিছুমান জীৱন্ত আৰু অকথ্য চিত্ৰ।
উপন্যাসখনত ফৰিদাৰ কাহিনীয়ে এক বিশেষ তাৎপৰ্য বহন কৰিছে।পূৰ্ণৰ লগত এসময়ত একেলগে পঢ়া ফৰিদা এজনী তেনেই সাধাৰণ বাংলাদেশী মুছলিম ছোৱালী যদিও উপন্যাসিকে 'ফৰিদা'চৰিত্ৰটো অত্যন্ত হৃদয়স্পৰ্শী ৰূপত অংকন কৰিছে।
অসম আন্দোলনৰ সময়ছোৱাতে ফৰিদাৰ দেউতাক ধুবুৰীৰ পৰা গুৱাহাটীলৈ আহিছিল।প্ৰথমে অ'ত ত'ত অনাই বনাই কাম-বন কৰি ফুৰাৰ পাছত জালুকবাৰীতে গুমটি দোকান এখন খুলিছিল।তাৰ পৰিয়ালটো গুমটিখনতে থাকিছিল।আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ইউনিভাৰ্চিটিৰ মানুহবোৰে মিটিং-মাটাং কৰি সিহঁতৰ দৰে মানুহবোৰক তাৰ পৰা খেদি পঠিওৱাত সিহঁতে অস্থায়ীভাৱে ব্ৰক্ষ্মপুত্ৰৰ পাৰৰ সদিলাপুৰ নামৰ ঠাইডোখৰতে জুপুৰী সাজি থাকিবলৈ লৈছিল।ফৰিদাৰ দেউতাকে এতিয়া ৰিক্সা চলাই জীৱিকা অৰ্জন কৰে।ফৰিদাৰ মাকে ক'ত কি কৰে তাই নাজানে।ৰাতিপুৱাই ওলাই যায় আৰু সন্ধিয়া ঘৰত সোমায়।তাই বুজন হৈ অহাৰ লগে-লগে সময়ে-অসময়ে মাকক বিচাৰি অহা মানুহবোৰৰ মতি-গতি আৰু বাপেকে মদ খাই আহি অশ্লীল ভাষাৰে মাকক পৰা গালিবোৰ শুনি শুনি তাই বহু কথাই অনুমান কৰিব পৰা হৈছে।
তাই ডাঙৰ হৈ অহাৰ লগে লগে সময়ে অসময়ে মাকক বিচাৰি অহা মানুহবোৰে তাইক লোলুপ দৃষ্টিৰে চাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে।তাইৰ যৌৱনপুষ্ট শৰীৰক লৈ খেলিব বিচৰা এচাম উন্মত্ত ডেকা ল'ৰাই সিহঁতৰ ইপ্সিত বাসনা পূৰ্ণ কৰিব নোৱাৰি খঙত অশ্লীল চিঞৰ -বাখৰ কৰি এদিন সিহঁতৰ ঘৰত জুই লগাই দিছে।মানুহৰ মতে ,সিহঁত বাংলাদেশী বাবে জুই লগাই দিছে।
ঘৰ জ্বলি যোৱাৰ পাছত ফৰিদাৰ মাকে তাইক নিৰাপত্তাৰ বাবে যিখন ড: গোস্বামীৰ ঘৰ।সমাজত নাম-যশ,প্ৰতিপত্তি থকা ঘৰ।কিন্তু সেইখন ঘৰতো নিৰাপত্তা নাছিল।তাতো পাপে বাহ লৈছিল।তাই থাকিবলৈ লোৱাৰে পৰা ইন্দ্ৰকান্তই বাহিৰলৈ যাবলৈ এৰিলে...ইন্দ্ৰকান্তই হাই ভলিউমত কম্পিউটাৰত গান বজাই দিছে...কম্পিউটাৰটো খোলা ৰাখি সি খৰখেদাকৈ টেবুলৰ ড্ৰয়াৰটো খুলি ডেন্টড্ৰাইট এটা উলিয়াই তাৰ সুবাস পৰম আগ্ৰহেৰে ল'বলৈ ধৰিছে।কিছুপৰ সেই তৃপ্তি নে অতৃপ্তি লৈ থকাৰ পিছত তাৰ দুহাত নিজৰ কঁকাললৈ আপুনিয়ে গৈছে।কম্পিউটাৰৰ পৰ্দালৈ এপলক চায়ে আন্দাৰৱেৰটো সি খুলি পেলাইছে আৰু ওচৰৰ বিচনাত পৰি থকা টাৱেল এখন পিন্ধি লৈছে।....সি দৌৰি গৈ বাথৰূমত সোমাই দুৱাৰখন জপাই লৈছে আৰু ফৰিদাক সাৱটি সি তাৰ পাশৱিক কামনা পূৰ্ণ কৰিছে।অসুখীয়া মাকে এইবোৰ কথা একো গম নাপায়।দিনে-নিশাই মেল মিটিঙত ব্যস্ত গোস্বামীৰ এইবোৰ কথাত মন দিবলৈ সময় নাই। এদিন ফৰিদা অন্ত:সত্বা হৈছে।এইবাৰ তাই সিদ্ধান্ত কৰিছে গোস্বামীৰ ঘৰলৈ আৰু তাই নাযায়।ঘৰতে থাকিব।কিন্তু ঘৰখনো তাইৰ বাবে নিৰাপদ নহয়।গোস্বামীৰ পুতেক ইন্দ্ৰকান্তই তাইক তাতো এৰা নাই।সি আহি তাৰ শাৰীৰিক বাসনা পূৰ্ণ কৰাৰ পাছত কণ্ডমটো কাষতে দলিয়াই বীৰদৰ্পে গুছি গৈছে।নিজৰ নাৰীত্বত আঘাত পাই তাই হঠাৎ ক্ষুব্ধ হৈ উঠিছে আৰু এটা সাংঘাটিক কাম তাই কৰি পেলাইছে।ইন্দ্ৰই পেলাই থৈ যোৱা কণ্ডমটো তাই তুলি লৈছে। বিক্ষুব্ধ বাঘিনীৰ দৰে গোস্বামীৰ ঘৰলৈ বুলি তাই খৰকৈ খোজ লৈছে আৰু গোস্বামীয়ে ভাত খোৱা টেবুলত কণ্ডমটো দলিয়াই দিছে-'এয়া চাওক,আপোনাৰ ল'ৰাৰ কাণ্ড।সি মোক কি কৰিলে চাওক'-কৈয়েই তাই কঁকালৰ কাপোৰ আঁতৰাই তলপেটটো উদং কৰি দিলে।চৌদিশে ছিটিকি পৰিছে কণ্ডমৰ ভিতৰৰ বিজলুৱা পদাৰ্থখিনি।ক্ষন্তেকৰ বাবে হতবাক হৈছে গোস্বামী।তাৰ পাছত তেওঁ ভাতৰ কাঁহীখন তাইৰ মুখলৈ মাৰি পঠাইছে।নিজৰ কোঠালৈ গৈ চাবোকডাল আনি ফৰিদাক কোবাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে।চাবোকৰ আঘাতত তাইৰ গাৰ পৰা তেজ ওলাইছে আৰু এটা সময়ত একো ক'ব নোৱাৰা হৈ পৰিছে।আৰু তাই যেতিয়া সম্বিৎ ঘূৰাই পাইছে তেতিয়া তাই হস্পিটেলত।ড:গোস্বামীয়ে নোটৰ বাণ্ডিল চিকিৎসকলৈ আগবঢ়াই দি তাইৰ গৰ্ভপাতৰ ব্যৱস্থা কৰিছে।নিজৰ জীৱনত ঘটা এনে দশাৰ পাছতো কিন্তু পৰাজয় বৰণ কৰা ছোৱালী তাই নহয়।মাকৰ দৰেই তাইয়ো আঁকোৱালী বেশ্যাবৃত্তিৰ জীৱন।এনে ভাৱ হয় সেয়াও যেন একপ্ৰকাৰৰ বিদ্ৰোহ-ভদ্ৰ আৰু আভিজাত্যৰ মুখা পিন্ধা সমাজখনৰ বিৰূদ্ধে।
কাহিনীৰ অগ্ৰগতিৰ লগে লগে দেখা যায়-ড:পৰমেশ্বৰ গোস্বামীৰ ঘৰৰ পৰা ফৰিদা গুছি অহাৰ পাছত গোস্বামীৰ বৰপুত্ৰৰ কামনাৰ বলি হৈছে চম্পা।পলাই অহা চম্পাক ফৰিদাই আশ্ৰয় দিছে ।এটা সময়ত অবৈধ সন্তান জন্ম দি চম্পাৰ মৃত্যু হৈছে,আনফালে ড: গোস্বামীয়ে বৰপুত্ৰ ইন্দ্ৰকান্তৰ বাবে ৰমক-জমককৈ বিয়াৰ আয়োজন কৰিছে।তেনে অৱস্থাত ক্ৰুদ্ধ বাঘিনীৰ দৰে ফৰিদাই ৰভাতলিত প্ৰৱেশ কৰি কেচুৱাটিক দৰা-সাজত থকা ইন্দ্ৰৰ সন্মুখলৈ আনিছে আৰু ন-কইনাৰ হাতত তুলি দি কৈছে-"লওঁক,এইটো আপোনাৰ স্বামীৰ সন্তান.."আৰু সেইষাৰ কথাৰেই যেন তাই ভদ্ৰতাৰ মুখা পিন্ধা সমাজখনৰ গালত পূৰ্ণহতীয়া চৰ এটা শোধাই দিছে।তাৰ পাছত তাই ৰভাঘৰৰ পৰা ওলাই আহিছে।ড: গোস্বামীৰ চকুৰ সন্মুখতে সকলো ঘটি যোৱা সত্বেও তেওঁ একো কৰিব পৰা নাই।শক্তিহীন আৰু অসহায়ভাৱে তেওঁ বহা ঠাইতে হতবাক হৈ বহি থাকিল।এই ঘটনাৰ পাছতে ড:গোস্বামীৰ পক্ষৰ ল'ৰা কিছুমানে সদিলাপুৰৰ মুছলিম ঘৰবোৰ জ্বলাই দিছে।মানুহবোৰ আকৌ গৃহহীন হৈ সদিলাপুৰ এৰি অন্য ঠাইলৈ যাবলৈ বাধ্য হৈছে।ফৰিদাও গুছি গৈছেগৈ সদিলাপুৰ এৰি।
সামগ্ৰিকভাৱে বিচাৰ কৰিলে দেখা যায়-পূৰ্ণকান্তৰ জীৱনৰ ঘাত-প্ৰতিঘাতক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই উপন্যাসখন ৰচিত যদিও আৰম্ভণিৰ পৰা শেষলৈকে চৰিত্ৰৰ বিকাশ চকুত নপৰে।পূৰ্ণৰ চৰিত্ৰটো যুগৰ অত্যাচাৰত পৰিশ্ৰান্ত হোৱা এটা তেনেই অবিকশিত চৰিত্ৰ।ইয়াৰ বিপৰীতে কিন্তু ফৰিদা চৰিত্ৰটো উপন্যাসত যথেষ্ট প্ৰতিবাদী চৰিত্ৰ হিচাপে অংকিত হৈছে।নিজৰ সীমা আৰু পৰিধি সম্পৰ্কে তাই সম্পূৰ্ণ সচেতন হৈয়ো তাই সাহসেৰে অন্যায়ৰ প্ৰতিবাদ কৰিব পৰা ছোৱালী।কিন্তু উপন্যাসখনৰ শেষলৈ মানুহে যেতিয়া সদিলাপুৰৰ ঘৰবোৰ জ্বলাই দিছে,তেতিয়া তাইয়ো বাপেকৰ লগত অন্য স্থানলৈ গুছি যোৱা ঘটনাৰ পৰা এনে ভাৱ হয় যেন নিজৰ প্ৰতিবাদী সত্তাক দৃঢ়তাৰে ধৰি ৰখাত তাই সক্ষম হোৱা নাই।সমাজৰ অন্যায়-অত্যাচাৰৰ ওচৰত অৱশেষত তাইয়ো যেন একেবাৰে হাৰি গৈছে,শক্তিহীন হৈ ক'ৰবাত হেৰাই গৈছে।
সাম্প্ৰতিক কালত ধৰ্ম আৰু বাংলাদেশী মুছলিমসকলৰ অবৈধ প্ৰব্ৰজনৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত উদ্ভৱ হোৱা সাম্প্ৰদায়িক ৰাজনীতিৰ জটিল আৰু স্পৰ্শকাতৰ পৰিস্থিতিত সমস্যাসমূহক
পুনৰীক্ষণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ড: মৃণাল কুমাৰ গগৈৰ উপন্যাসখন নি:সন্দেহে এক অত্যন্ত সাহসী পদক্ষেপ।উল্লেখযোগ্য যে,উপন্যাসখনৰ কাহিনী-বিন্যাস,কথনশৈলী আদিৰ ক্ষেত্ৰত কিছু শিথিলতা মাজে মাজে পৰিলক্ষিত নোহোৱাকৈ থকা নাই।সেইদৰে উপন্যাসখনৰ সৰ্বত্ৰে একোটা কাব্যিক অভিব্যঞ্জনাৰে সংপৃক্ত ভাৱৰ প্ৰয়োজনাধিক ব্যৱহাৰৰ বাবেও বক্তব্যৰ অস্পষ্টতা মাজে সময়ে পৰিলক্ষিত হৈছে।উপন্যাসখনৰ শেষৰ দুটামান অধ্যায়ত পৰিণতিৰ দিশলৈ যোৱাৰ খৰখেদাৰে উপন্যাসিকে সৃষ্টি কৰা অতি-নাটকীয় চিকুৱেঞ্চ বা পৰিৱেশৰ বাবেও কাহিনীৰ পৰিঘটনাত কিছু অস্বাভাৱিকতাই দেখা নিদিয়াকৈ থকা নাই।এনেধৰণৰ সৰু-সুৰা খুতি-নাটি থকা স্বত্বেও কিন্তু এই কথা অৱশ্যেই স্বীকাৰ কৰিব লাগিব যে উপন্যাসিকে অত্যন্ত সাহসিকতাৰে আমাৰ সমাজৰ প্ৰচলিত ধৰ্ম,সংস্কাৰ,আভিজাত্য আদিৰ আঁৰত সকলোৰে অলক্ষিতে ঘটি থকা পাপ আৰু স্খলনৰ বাস্তৱ ছবি উপন্যাসখনত অংকণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে।তাৰ লগে লগে সকলো সাম্প্ৰদায়িক চেতনাৰ উৰ্দ্ধত অত্যন্ত সংবেদনশীলতাৰে সৈতে উপন্যৈসখনত প্ৰতিফলিত কৰা হৈছে এচাম খাটি খোৱা মানুহৰ জীৱন সংগ্ৰাম আৰু পংকিলতাৰে পূৰ্ণ জীৱনৰ বাস্তৱ আৰু হৃদয়স্পৰ্শী কাহিনী।
(সমাপ্ত)
